تالاسمی و چالش‌های درمانی
تالاسمی گروهی از اختلالات خونی ارثی است که در اثر جهش‌های ژنتیکی در تولید زنجیره‌های گلوبین هموگلوبین ایجاد می‌شود. این بیماری به دو نوع اصلی آلفا و بتا تقسیم می‌شود که بتا تالاسمی شایع‌تر است.
درمان‌های مرسوم شامل تزریق مکرر خون و داروهای دفع آهن است که اگرچه زندگی بیماران را نجات می‌دهند، اما با عوارض جانبی متعدد و هزینه‌های سنگین همراه هستند.
روش‌های ژن درمانی در تالاسمی
در ژن درمانی تالاسمی دو رویکرد اصلی وجود دارد که هر کدام مزایا و چالش‌های خاص خود را دارند:
افزودن ژن (Gene Addition) روش تأییدشده FDA
این رویکرد شامل وارد کردن نسخه سالم ژن معیوب به سلول‌های بنیادی خونساز بیمار با استفاده از ناقل‌های ویروسی مانند لنتی‌ویروس است. ژن سالم به DNA سلول‌ها منتقل می‌شود و باعث تولید هموگلوبین طبیعی می‌گردد.
ویرایش ژن (Gene Editing) فناوری پیشرفته
این فناوری شامل اصلاح مستقیم و هدفمند جهش‌های ژنتیکی با ابزارهای دقیق مانند CRISPR/Cas9 است. متخصصان از این روش برای تغییر تنظیمات ژنی (مانند خاموش‌کردن BCL11A) جهت افزایش تولید هموگلوبین جنینی استفاده می‌کنند.
مقایسه رویکردهای آمریکا و چین
🇺🇸 آمریکا
تمرکز بر روش‌های مبتنی بر CRISPR و لنتی‌ویروس با استانداردهای نظارتی دقیق
🇨🇳 چین
تمرکز بر ویرایش پایه (Base Editing) و روش‌های مقرون‌به‌صرفه با پذیرش بیماران بین‌المللی
جدول مقایسه‌ای درمان‌های پیشرو
| روش درمانی | رویکرد فنی | میزان موفقیت | کشور پیشرو |
|---|---|---|---|
| Exa-cel (Casgevy) | CRISPR/Cas9 ویرایش ژن | ۹۱٪ استقلال از تزریق خون | آمریکا |
| Beti-cel (Zynteglo) | افزودن ژن با لنتی‌ویروس | ۸۹٪ استقلال از تزریق خون | آمریکا / اروپا |
| CS-101 | ویرایش پایه‌ای (Base Editing) | ۱۰۰٪ در موارد گزارش‌شده | چین |
| CTX001 | CRISPR/Cas9 هدف‌گیری BCL11A | ۹۳٪ در فاز ۳ کارآزمایی | آمریکا |
کارآزمایی‌های بالینی فعال
در حال حاضر ده‌ها کارآزمایی بالینی در سراسر جهان در حال بررسی روش‌های مختلف ژن درمانی برای تالاسمی هستند:
- NCT03655678 - کارآزمایی فاز ۳ Exa-cel (Casgevy) در بیماران مبتلا به بتا تالاسمی
- NCT03275051 - بررسی Beti-cel (Zynteglo) در بیماران وابسته به تزریق خون
- NCT06328764 - مطالعه ویرایش پایه‌ای CS-101 در چین
- NCT05444894 - ارزیابی ایمنی و کارایی CTX001 در بیماران تالاسمی ماژور